Dünya döner, güneş sistemi döner, evren döner ama başımız dönmez! Biz dönüyormuş gibi algılarız. Bu aslında bir yanlış değerlendirme, yanılsamadır.

Peki, neden böyle olur?

Her iki kulak içinde beraber çalışan yarım daire kanalları bulunur ve bunlar ikili gruplar halinde çalışırlar. Örneğin baş sağa dönerken, dönüş yönündeki “yatay yarım daire kanalı” ile diğer “yarım daire kanalı”  beraber bilgi üretirler. Üretilen bilgi, beyincik ve beyin sapı dediğimiz yapıların da işe katılması ile değerlendirilir ve başın pozisyonu anlaşılır. Gözler açık olmasa bile biz başımızın hangi tarafa doğru döndüğünü, hatta hangi hızla döndüğünü biliriz.

Baş dönmesi bu bilginin üretilmesi, taşınması ya da değerlendirilmesi sırasında ortaya çıkan bir eksikliğin sonucudur.

Ne zaman korkulmalıdır?

Bilinenin tersine baş dönmesi çok şiddetli ise çok fazla korkmaya gerek yoktur. Bu gibi durumlar sıklıkla kulak ve kulak ile ilişkili hastalıklar nedeni ile olur. Bu durumda hissedilen şey etrafın fırıldak gibi dönmesidir. Kişiler ayağa kalkamaz, yürüyemez ve hatta gözlerini bile açamazlar. Gözler kapalı iken daha çok rahat ederler. Bulantı ve hatta kusma gözlenir. Bu durumdaki kişiler ölmekten veya sakat kalmaktan çok korkarlar. Bazen kulakta çınlama, uğultu da bu duruma eşlik edebilir. Her yaşta görülebilen bir durumdur. 

Baş dönmesi hafif ise daha fazla korkmak gereklidir. Bu durumda beyin damar tıkanıklığı söz konusu olabilir. Beyin sapı denilen beyin ve omurilik bölgesini birleştiren yapı ile beyincik denilen küçük beyini etkileyen damar tıkanıklıkları veya kanamalar bu duruma yol açar. Bu halde de bulantı – kusma olabilir ama bir önceki durum kadar şiddetli değildir. Damar tıkanmaları ileri yaşlarda gözlenirken, kanama daha çok kontrol edilmeyen yüksek tansiyonu olan hastalarda karşımıza çıkar.  

Baş dönmesinin en sık nedeni nedir?

En sık neden, yarım daire kanallar içine küçük kalsiyum parçacıklarının girmesi ile ortaya çıkan, “iyi huylu pozisyonel vertigodur”. İyi huylu denmesi ölümcül bir duruma yol açmayacağı içindir. Ancak yukarıda tariflenen ve korkulan baş dönmesine benzer. Burada önemli bir özellik vardır ve bu durumun olup olmadığına dikkat etmek gerekir. Baş dönmesi başın hareketleri ile ortaya çıkar ve başı sabit tutmak ile de bir iki dakika içinde geçer. Baş dönmesi en çok yatakta, bir taraftan bir tarafa dönerken ya da raftan bir şey almak isterken ortaya çıkar. İlaç ile tedavi edilmez. Yarım daire kanalı içine giren parçacığı oradan çıkarmak gereklidir. İyi huylu pozisyonel vertigo tekrarlayabilir.

Toplum içinde sıkça baş dönmesi olarak adlandırılan, itiliyormuş gibi olma, yerin ayağın altından kayması, kayıkta sallanma hissi de aslında baş dönmesi değildir.

Baş dönmesi yakınmasının detayları, eşlik eden bulgular ve hastada izlenen değişmeler hastalığın nedenini bulmada önem taşımaktadır. Başvurulacak bir nöroloji hekimi yukarıdaki yöntemlere ek olarak gerekirse beyin görüntüleme yöntemleri ile de değerlendirme yapacaktır. Neden nörolojik değil ya da başka bölümü ilgilendiriyor ise ilgili diğer hekimlerin (KBB gibi) görüşüne başvurulur.